Forum Gigurrorum: Grandes obras: As Meninas

As meninas

Autor: Velázquez, Diego Rodríguez de Silva e (Sevilla, 1599 - Madrid, 1660)
Título: As meninas, ou A familia de Felipe IV
Cronoloxía: Cara a 1656
Escola: Española
Estilo: Barroco
Técnica: Óleo
Soporte: Lenzo
Medidas: 318 cm x 276 cm
Localización: Museo do Prado (Madrid)

Retrato da infanta Margarita, filla de Felipe IV (1605-1665), rodeada do seu servizo ou "familia" nunha sala do Alcázar de Madrid.

O cadro máis famoso de Velázquez encerra unha complexa composición construída a partir dunha admirable habilidade para o uso da perspectiva, da plasmación da luz e da representación da atmosfera.

As interpretacións sobre o tema e a plasmación do mesmo foron múltiples. As máis numerosas subliñan a reivindicación da nobreza da pintura fronte ás prácticas artesanais. Velázquez se autorretrata pintando o propio cadro á esquerda do lenzo, afirmando así a supremacía da arte da pintura. A infanta Margarita (1651-1673), vestida de branco, aparece rodeada no centro da composición polas súas damas de compañía, as ?meninas? María Agostiña de Sarmiento e Isabel de Velasco, dous bufóns da corte, María Bárbola e Nicolasito Pertusato, e un can mastín. Detrás dela, aparecen conversando un guardadamas, a dona Marcela de Ulloa, e, na porta, ao aposentador José Neto.

Os reis, Felipe IV e Mariana de Austria (1634-1696), reflíctense no espello do fondo, dando lugar a un xogo espacial de extraordinaria complexidade. (Museo do Prado)

As meninas: personaxes

PERSONAXES

0.- Cuarto do Principe. A estancia na que se desenvolve a escena sería o chamado Cuarto do Príncipe do Alcázar de Madrid, estancia que tiña unha escaleira ao fondo e que se iluminaba por sete fiestras, aínda que Velázquez só pinta cinco delas ao acurtar a sala. O Cuarto do Príncipe estaba decorado con pinturas mitolóxicas, realizadas por Martínez do Mazo copiando orixinais de Rubens, lenzos que se poden contemplar ao fondo da estancia.

1.- Infa

nta Margarida. A infanta Margarita María de Austria nacera en 1651, filla de Felipe IV e a súa segunda esposa, Mariana de Austria, polo que na data da realización do cadro tiña 5 anos. casará en 1666 co seu primo Leopoldo I de Austria chegando a ser Emperatriz morrendo en Viena aínda nova. Aínda que non era a filla maior, as pretensións de casar á súa irmá, María Teresa, co rei Francés, facíana aparecer como a herdeira do trono pois morrera Baltasar Carlos e aínda non naceran os seus irmáns posteriores.

2.- Dona María Agostiña Sarmiento, menina da Infanta, filla do conde de Salvatierra. A Infanta pediu un pouco de auga para beber e dona María Agostiña ofrécelle sobre unha bandexa, un búcaro, é dicir, unha vasilla feita de arxila porosa e perfumada que refrescaba a auga. A menina inicia o xesto de reclinarse ante a real persoa, xesto propio do protocolo de palacio.En 1659 casará co Conde de Aguilar.

3.- Velázquez. Ten o corpo botado cara atrás para observar o que chama a atención das demais figuras. Coa súa man esquerda ten collido o pincel pero non parece estar pintando porque a paleta está moi baixa. Colgadas da cintura están case invisibles as chaves que lle acreditan como Aposentador Maior de palacio desde 1652 e no peito ostenta a cruz da Orde de Santiago, pintada logo da realización do cadro e cando se lle concedeu tal mérito en 1659.Nas radiografías obsérvanse que a imaxe de Velázquez está modificada pois inicialmente aparecía cos seus trazos de sexaxenario.

4.- Isabel de Velasco. Atópase detrás da Infanta e á súa esquerda. É filla do 7º conde de Fuensalida, don Bernardino de Velasco e Ayala. Non chega a casar e morre en 1659. Está vestida de satén gris e acaba de observar algo á fronte porque move a cabeza nesa dirección e inicia unha respectuosa inclinación a quen chega. Desde o punto de vista da composición a súa inclinación reduce o paralaje das figuras que, doutra forma, proporcionarían un efecto excesivamente vertical á escena.

5.- Mari Barbola. É a anana hidrocéfala que vemos á dereita. Entrou no palacio en 1651, ano en que naceu a Infanta e acompañábaa sempre no seu séquito. O seu nome verdadeiro era Bárbara Asquín, de orixe alemá. Chegou a ter criada propia. Algúns odiábana e temíana pola súa aceirada lingua, a súa ascendencia sobre a raíña e polo pouco aguante que soportaba. Velásquez mantivo sempre unha afectuosa relación con ela e, tratándose de gusto, dicía que se deixaba aconsellar por barbarica. Volveu a Alemaña en 1700, tras a orde de Felipe V de botar de palacio aos os ananos e bufóns. Por esta data era a única sobrevivente, xunto con Nicolás, de cantos aparecen nas meninas.

6.- Nicolás Pertusato. É un anano con aspecto de neno pero que é xa adulto; de orixe lombarda (Italia) ou de Alexandría (Exipto). Ingresou no palacio en 1650. Tivo na raíña a súa principal valedora. Posuíu sempre unha estraña clarividencia que lle facía prever sucesos do futuro. En 1675 foi nomeado axuda de Cámara, cargo inusual entre os da súa condición, pasando desde entón a ser chamado don Nicolás. Viu desaparecer a todos os que apareceron con el no cadro das meninas, e en máis dunha ocasión oír dicir que tiña prometida vida mentres vivise algún dos que figuraban no lenzo. E, ao cabo, así foi. Ao final dos seus días, chegou a posuír unha importante fortuna que legou en testamento pechado, para sorpresa de moitos, a unha moza chamada Paula de Esquivias. Morreu en 1710. Deixou ordenado que, tras a súa morte, colocasen na súa sepultura este epitafio: Spero in Té (espérote).

7.- Dª Marcela de Ulloa. (?- Madrid, 13 de xaneiro de 1669). Estivo casada con Diego de Peralta de Portocarrero, marqués de Almenara, e foi nai de Luís Fernández de Portocarrero, nomeado cardeal en 1669 e conselleiro de estado durante o reinado de Carlos II. Ao enviudar entrou ao servizo da condesa de Oliveires, pasando máis tarde ao palacio real, onde a partir do 22 de novembro de 1643 ocupou o posto de encargada do servizo de damas, camareira maior e responsable da infanta Margarida. Está vestida de viúva con hábito parecido ao dunha monxa.

8.- Diego Ruiz de Ancona. Guardadamas e albacea testamentario do propio Velázquez. D. Diego, que se atopa case na penumbra xa que sobre el incide escasa luz, foi tratado cunha gran austeridade nos detalles.

9.- José Nieto Velázquez. Probablemente familia do pintor Velázquez, aparece ao fondo abrindo a porta. Non sabemos se vén ou se vai. Leva un sombreiro na man e viste unha elegante capa negra Era o encargado da tapicería real. Ao abrir a porta, no cadro vemos un punto de entrada de luz natural que ofrece claroscuros moi marcados. Sobre todo esta luz axúdase da que vén das fiestras á dereita.

10.- Filipe IV e Mariana de Austria. Son os reis de España: a raíña, ten 21 anos e é a segunda esposa do rei que conta xa con 51; nas radiografías realizadas obsérvase que inicialmente non figuraba a raíña e que se engadiu posteriormente.