Personaxes: Tommie Smíth e John Carlos

Foi o xesto da súa vida. E logo dese xesto poderoso, histórico, a súa vida fíxose anacos.

"Para Tommie Smíth, o tempo detívose o 16 de outubro de 1968. Era un heroe e converteuse nun paria". Cando fala de si mesmo, 30 anos despois, Tommie Smith faio en terceira persoa, como para subliñar mellor que é outra persoa a que un día obtivo a medalla de ouro dos 200 metros nos xogos Olímpicos de México. Na súa boca, as palabras entrechócanse coa violencia dun sufrimento sen cicatrizar. "Son un negro nacido na Norteamérica racista dos anos corenta", explica a modo de preámbulo. "Para manter aos seus 12 fillos, os meus pais  deslombábanse enchendo sacos de algodón baixo a vixilancia dos capataces brancos. Eu crecín sen odio: quería integrarme neste país que enxalzaba as glorias dos homes que se fan a si mesmos".

Tommie é un atleta nato que busca a integración nas pistas de atletismo. Con todo, fóra das pistas seguía sendo un negro. Un novo Jesse Owens ao que volvían desprezar en canto a medalla estaba no peto.

O asasinato de Martin Luther King, o 4 de abril de 1968, sómelle nun profundo desasosego: "Con toda a forza dos meus músculos e a dor do meu corazón, díxenme que era preciso facer algo que suscitase a solidariedade do mundo enteiro".

O obxectivo son os xogos Olímpicos, celebrados seis meses despois na capital mexicana. A comunidade dos atletas negros norteamericanos ameaza con boicotealos, para presionar ao Goberno de Johnson, que, unha semana logo da morte de King, asinou a primeira lei de condena da segregación racial en Estados Unidos.

Mentres tanto, Tommie Smith prepara o seu plan minuciosamente e adéstrase "como un tolo". Para transmitir a súa mensaxe, pretende utilizar o chanzo superior da tribuna. Pensou e calculado todo con John Carlos, que logrará a medalla de bronce. A súa muller, Denise Smith, encárgase de comprar as luvas negras, "símbolo da solidariedade do pobo negro". E, se o soño faise realidade, subirán ao podio cos pés descalzos, porque "nesa época, en Estados Unidos, ser negro era ser tamén pobre". 

O 16 de outubro de 1969, todo desenvólvese segundo o previsto. Pero o máis emotivo produciuse desde o camiño subterráneo ata a tribuna xunto ao australiano Peter Norman, prata, e o seu compatriota John Carlos, bronce. "Levaba o corazón palpitante", recorda. Os tres mostraban no peito un valente adhesivo do Proxecto Olímpico para os Dereitos Humanos. Significaba que un home branco como Norman tamén se comprometeu. "Debía facelo", recordou ata o último día da súa morte aos 64 anos dun ataque cardíaco. "Eran dous homes que sacrificaban as súas vidas por unha causa pacífica".

Coas mans metidas nas súas luvas de coiro, Smith e Carlos sitúanse fronte á bandeira estrelada. Cando soa a primeira nota do himno estadounidense, inclinan a cabeza e alzan os seus puños enguantados cara ao ceo. O acontecemento transmítese en directo a través das televisións de todo o mundo. Entre a multitude de fotógrafos acreditados, só un obtén a foto: John Dominis, que entón traballa para a revista Life. 'Naquel momento non entendín en absoluto o aspecto histórico da miña foto: como todos os norteamericanos, cría que os negros que protestaban eran meros axitadores. Hoxe comprendo que o seu xesto tiña gran valor".

Para Tommie Smith, o soño vólvese pesadelo. Cando se apagan as últimas notas do himno, apúpalles un xentío toleado: '¡Negros, volvede á vosa casa, a África!'. Suspéndenno do equipo olímpico e ese mesmo día expúlsanno da vila olímpica. E entón comeza o descenso ao inferno: as ameazas de morte, as promesas de contratacións que se desvanecen, a marxinación, a soidade. Esgotada polas consecuencias do seu xesto, Denise pide o divorcio, e a muller de John Carlos suicídase. Para sobrevivir, un dos maiores atletas do século posuidor de 11 marcas mundiais, dedícase a "lavar coches a tres dólares a hora".

En 1978, dez anos despois, houbo un día no que a vida de Tommie Smith cambiou e no que a sociedade, por fin, aceptou o seu desafío. Foi cando o chamaron do colexio universitario de Santa Mónica para contratalo como adestrador. Aceptou e recuperou a vida perdida. 

O legado é inmenso. Cando os futuros atletas entran no seu despacho e ven a foto sempre lle preguntan: "É vostede, señor?" O home entón contéstalles o mellor que pode, "o porqué dese xesto que destruíu a miña vida pero axudou a construír a miña patria..."

O día que Norman morreu John Carlos e Tommie Smith viaxaron a Australia e cargaron o cadaleito no funeral, incapaces de esquecer o que Norman fixo por eles aquel 16 de outubro de 1968.