Grandes obras: O enterro do señor de Orgaz |
O enterro do señor de Orgaz |
Título: O enterro do señor de Orgaz.
Autor: Domenikos Theotokópoulos, "O Greco" (Candía, Grecia 1541 - Toledo, 1604)
Cronoloxía: 1587
Escola: Maneirismo
Estilo: Renacemento
Técnica: Óleo
Soporte: Lenzo
Medidas: 480 × 360 cm
Localización: Igrexa de Santo Tomé, Toledo
Autor: Domenikos Theotokópoulos, "O Greco" (Candía, Grecia 1541 - Toledo, 1604)
Cronoloxía: 1587
Escola: Maneirismo
Estilo: Renacemento
Técnica: Óleo
Soporte: Lenzo
Medidas: 480 × 360 cm
Localización: Igrexa de Santo Tomé, Toledo
"Sobre o lenzo deberá pintarse unha procesión na que se verá como o vigairo e outros sacerdotes len a misa no enterro de don Gonzalo Ruiz, señor da cidade de Orgaz, e como San Esteban e San Agustín descenden para enterrar o corpo do nobre, sostendo un a cabeza, o outro os pés e deposítanlle no sepulcro, ao redor serán representadas moitas persoas contemplándoo, e por encima de todo mostrarase o ceo que ese abre para o seu glorificación". (Contrato no que se especificaba como debía ser a escena que debía pintar O Greco)
Aínda que é coñecido como "O enterro do Conde de Orgaz" e así nos referiremos ao personaxe, don Gonzalo Ruiz en realidade non era conde, xa que o condado de Orgaz non se constituíu ata o século XVI e don Gonzalo viviu no século XIV.
A pintura representa o momento do milagre en que San Estebo e San Agustín (mortos no século III) fan a súa presenza durante o enterro de don Gonzalo Ruiz (ano 1312). Este gran cadro está dividido en dúas grandes zonas, por unha banda na parte alta obsérvase unha zona celestial onde aparecen Cristo, a Virxe, anxos, santos e outros personaxes xa falecidos. Na parte inferior, a terreal, represéntase un enterro rodeado de personaxes, uns eclesiásticos e outros civís.
O Greco divide a composición en dous partes, a inferior correspóndese coa vida terreal e a superior coa celestial.
PERSONAXES: NIVEL TERREAL
 |
| O enterro do señor de Orgaz. Personaxes |
1. Gonzalo Ruiz de Toledo, Señor de Orgaz. O Señor de Orgaz sempre fora benefactor da igrexa de Santo Tomé (Toledo), tanto que no seu testamento pediu que o pobo dese á parroquia todos os anos unha serie de beneficios. Con todo, non se cumpriron, polo que 200 anos despois o párroco da localidade pediu estes privilexios e mandou incluír no cadro unha inscrición para recordar o seu testamento e para recordar o feito milagroso do seu enterro. Resulta que no seu enterro San Esteban e San Agustín foron a depositalo no seu nicho.
2. San Agustín. Suxeita ao señor de Orgaz, á nosa dereita. É un dos Pais da Igrexa. Ataviado, neste caso, con rica roupaxe litúrxica de bispo bordada en ouro, tocado con mitra, tamén bordada. Na iconografía católica é fácil recoñecer a san Agustín, como ancián, coa súa barba, o seu báculo -que nesta ocasión non leva- e a súa capa. A riqueza da súa capa permite observar que o pintor retratou- de arriba abaixo: a san Pablo (C), Santiago o Maior (D) e santa Catalina de Alexandría (E). Está demostrado que o rostro de San Agustín corresponde ao do Cardeal Quiroga.
3. San Estevo. Suxeita ao señor de Orgaz á nosa esquerda. É o primeiro mártir da Igrexa. Representado por un mozo con dalmática diaconal na que leva bordada a escena do seu propio martirio, facendo contraste coas negras vestiduras dos cabaleiros. No seu dalmática O Greco representa a escena do propio martirio de San Esteban (F).
4. Jorge Manuel Theotokopoulos (fillo do Greco). En primeiro plano, mirando fixamente ao espectador e invitándolle a participar na escena indicando co dedo a don Gonzalo Ruiz, protagonista do milagre. O Greco utilizou o retrato do seu fillo Jorge Manuel, que ademais suxeita unha tea cuxa chama permanente alude ao desexo de manter viva na memoria tan recordado suceso. O mozo está representado con 10 anos, segundo despréndese da inscrición que figura no pano que asoma no seu peto, onde aparece o seu nome e data de nacemento.
5. Juan López de la Cuadra, mordomo da igrexa. É o primeiro cabaleiro, pola esquerda.
6. Frade franciscano.
7. Frade agustino.
8. Diego de Covarrubias, letrado. É o cabaleiro que mira de fronte, terceiro pola dereita, á esquerda do crucifixo. Irmán de Alonso de Covarrubias (tamén aparece no cadro). Morreu en 1577, o que explicaría o seu mustia ancianidad.
9. Frade Dominico.
10. Autorretrato do Greco. É o cabaleiro que mira de fronte, sen medo, coa tez branca. Un costume arraigado en moitos pintores, a de autoretratarse nalgunha das súas obras e así quedar inmortalizados para a posteridade.
4. Jorge Manuel Theotokopoulos (fillo do Greco). En primeiro plano, mirando fixamente ao espectador e invitándolle a participar na escena indicando co dedo a don Gonzalo Ruiz, protagonista do milagre. O Greco utilizou o retrato do seu fillo Jorge Manuel, que ademais suxeita unha tea cuxa chama permanente alude ao desexo de manter viva na memoria tan recordado suceso. O mozo está representado con 10 anos, segundo despréndese da inscrición que figura no pano que asoma no seu peto, onde aparece o seu nome e data de nacemento.
5. Juan López de la Cuadra, mordomo da igrexa. É o primeiro cabaleiro, pola esquerda.
6. Frade franciscano.
7. Frade agustino.
8. Diego de Covarrubias, letrado. É o cabaleiro que mira de fronte, terceiro pola dereita, á esquerda do crucifixo. Irmán de Alonso de Covarrubias (tamén aparece no cadro). Morreu en 1577, o que explicaría o seu mustia ancianidad.
9. Frade Dominico.
10. Autorretrato do Greco. É o cabaleiro que mira de fronte, sen medo, coa tez branca. Un costume arraigado en moitos pintores, a de autoretratarse nalgunha das súas obras e así quedar inmortalizados para a posteridade.
11. O cabaleiro da cruz de Santiago. Mostra as súas dúas mans. Quizais un dos personaxes máis expresivos do cadro. Representa a quen foi o descendente do señor de Orgaz, outros autores din que sería o alcalde de Toledo.
12. Cervantes. Algúns autores identifícano como tal, xa que neses dias residía en Toledo.
13. Alonso de Covarrubias. O personaxe de barba canosa, coa cara case de perfil. Alonso de Covarrubias era un clérigo íntimo do Greco.
14. Francisco de Pisa. Erudito que escribiu a cerca do Milagre do Señor de Orgaz.
15. Pedro Ruíz Durón. Aparece de costas era o ecónomo da parroquia (o que administra os bens da diocese autorizado polo bispo). Fai caso omiso ao propio enterro, contemplando como a alma se introduce no ceo. Tampouco é o sacerdote que celebra o enterro.
16. Rodrigo de la Fuente, beneficiado da parroquia. É o personaxe que porta a cruz procesional.
17. Don Andrés Núñez Madrid, párroco da igrexa, quen encargou a obra ao Greco. É o sacerdote que celebra o funeral. Figura vestido con capa pluvial negra con dourados. Na capa obsérvase un retrato de santo Tomás (A) con escuadra de carpinteiro, unha caveira negra (B). Encargou a obra para festexar o seu triunfo nun preito contra a vila de Orgaz. Esta aldeíña negábase a pagarlle as rendas que D. Gonzalo estipulara que pagase logo da súa morte. O paradoxo é que o párroco, tan espabilado para afogar economicamente a unha pobre vila, tardou máis de dous anos en pagar este cadro impagable ao Greco. O prezo final que cobou O Greco pola obra foron 1200 ducados.
PERSONAXES: NIVEL CELESTIAL
 |
| O enterro do señor de Orgaz. Personaxes |
1. Anxo. Na parte central do cadro aparece o anxo que "faise cargo" de alma do señor de Orgaz. Serve de enlace entre o nivel terreal e celestial.
2. Alma de Gonzalo Ruiz de Toledo, Señor de Orgaz. Ten forma de feto.
3. Entrada no ceo. Ten forma de útero.
4. Xesucristo. Glorioso, luminoso, vestido de branco, entronizado como xuíz de vivos e mortos. É o señor da vida e da historia dos homes. A Él déuselle a capacidade de xulgar aos homes, e faio con misericordia, como o mostra o seu rostro sereno e a súa man dereita que manda ao apóstolo Pedro, xefe da súa igrexa, que abra as portas do ceo para a alma do conde defunto.
5. Virxe María. Vestida de vermello e azul como o demanda a tradición; vermello porque é coopartícipe da Paixón de Cristo e azul como cor da esperanza no ceo. Acolle maternalmente a alma do señor de Orgaz que chega ata o ceo. Neste alumeamento á vida eterna, Deus confiou a María a tarefa de nai. Ela é para nós o rostro materno de Deus.
6. San Xoán Bautista. Aparece espido, cuberto cunha pel de camelo. Axeonllado, parece interceder pola alma do defunto.
7. O rei David, coa súa arpa.
8. Moisés, coas táboas da lei.
9. Noé, coa arca.
10. San Pedro. Está á dereita de Cristo, portando as chaves do ceo.
11. San Xoán.
12. Santiago "O Maior". Patrón de España, coa indumentaria que asemella a dun
peregrino e coa cuncha..
13. San Pablo (apóstolo): Coa espada do seu martirio.
14. Felipe II. Co pelo branco e o pescozo de golilla, destaca a súa vestimenta do resto de personaxes, coa man sobre o peito, contemplando o milagre desde o Ceo a pesar de que aínda vivía. Felipe II mostrou desdén pola pintura do Greco.
15. Papa Sixto V. O ancián de barba branca, vestido de amarelo; aínda que algúns o identifican como o arcebispo de Toledo, Gaspar de Quiroga ou como un predecesor seu, Juan Pardo de Tavera.
16. Santo Tomás. A quen está consagrada a igrexa para a que se realiza o cadro. Pintado de verde e amarelo e coa escuadra na man.
17. Marta, María Magdalena e Lázaro. Grupo difuso formado por un home espido e dúas mulleres, unha das cales é María Magdalena, polo seu frasco de perfume, a outro muller podería ser, Marta. E o home, o resucitado Lázaro. Outros falan deste personaxe como o de san Sebastián coas saetas do seu martirio.
Outros datos:
» O Greco inclúe personaxes en tamaño real no cadro e cadros dentro do cadro (O martirio de San Esteban e os santos da capa pluviais do bispo e o párroco).
» O Greco tamén pinta ao Señor de Orgaz con armadura luxosa, non humildemente envolvido nunha mortaja ou un hábito de mendicante, como se facía en realidade.
» Non existe profundidade na escena, polo que non observamos nin chan, nin fondo, nin case podemos afirmar que a escena represéntase ao aire libre ou no interior dunha cripta.
» O lugar que ocupa o cadro do Greco é o seu emprazamento orixinal. Para este lugar foi concibido e nel perdura transcorridos catro séculos. Debido principalmente a que non se moveu do seu emprazamento orixinal, o cadro goza dun excelente estado de conservación.
» En 1975, tras un concienzudo estudo científico, acometeuse unha notable restauración realizada polo ICROA.
